qui proximi fuerunt, quam citius potuerunt super saxa cadentes et secundum proiectum saxi ad eum uenerunt, mirantes quid in orbe terrarum ageretur; ceteri clamauerunt ut a funibus tollerentur (Bombure excepto, sane: ille dormiebat).
cito Bilbo rem explanauit. omnes silescebant: hobbitus iuxta saxum glaucum stabat, et nani barbis quassantibus impatientes intuebantur. sol inferius inferiusque cadit, et spes sua deciderunt. illa in cingulum nubium rubicundarum cadit et euanuit. nani gemuerunt, sed Bilbo paene immobilis adhuc stetit. luna parua ad orbis finientem mergebatur. uesper appropinquabat. tum repente, spe omnino demissa, radius quidam ruber solis sicut digitus per scissuram in nubibus effugit. fulgor lucis a recta uia per ingressum in sinum uenit et in faciem planam saxi cecidit. senex turdus, qui a pertica alta cum oculis scrutantibus et capite ad latus unum uerso intuitus erat, repente uibrauit. fuit magnus crepitus. assula quaedam saxi a muro fissa decidit. repente foramen circa tres pedes a terra apparuit.
cito, horrentes ne casus hebesceret, nani ad saxum properauerunt et id pepulerunt – frustra.
“illa clauis! illa clauis!” Bilbo uociferatus est.“ubi est Thorinus?”
Thorinus festinanter uenit.
“illa clauis!” Bilbo clamauit. “illa clauis, quae cum tabula geographica fuit! illam nunc experire dum etiam tempus est!”
tum Thorinus incessus, clauem in catena eius a collo suo abstulit. quam in foramen posuit, quae accomodata cum fragore uerta est! fulgore exstincto, sole occaso, luna absente, uesper in caelum exsiluit.
nunc omnes una id pepulerunt, et lente pars quaedem murisaxi inclinabatur. rimae longae atque rectae apparebant atque latiores fiebant. ianua altitudine quinque pedum atque latere tres delineabatur, et lente sine sonitu intus dehiscebat. tenebrae quasi uapor e foramine in latere montis effluere uisae sunt, et tenebrae profundae, in quibus nihil uideri potuit, ante oculos eorum iacuerunt, hiatus quidam intus atque deorsum tendens.
CAPVT DVODECIMVM
SCIENTIA INTRINSECVS
diu nani in tenebris ante ianuam stabant atque inter se disputabant, donec demum Thorinus dixit:
“nunc tempus adest ut praeclarus noster Dominus Baggins, qui comitem in uia longa bonum se praebuit, atque hobbitum uirtutis ingeniique longe supra proceritatem eius plenum, et, si ita mihi liceat dicere, fortunae secundae longe supra solitum possessorem – nunc adest tempus ut ille illud officium, quamobrem manui nostrae ascriptus est, faciat; nunc tempus adest ut Praemium eius mereat.”
tu modo Thorini in occasionibus magni momenti assuescis, itaque plura tibi non dabo, quamquam multo diutius quam id dicebat. sane occasio fuit magni momenti, sed Bilbo sentit se impatientem esse. iam Thorino satis assuetus, sciuit quo uerba illius pertinebant.
“si uis officium meum esse ut ego primus in meatum celatum eam, o Thorine, Thraini fili Scutumquerceum, barba tua semper longior crescat,” stomachosus inquit, “ita dic statim et desine! fortasse rem recusabo. iam te a duabus molestiis liberaui, quae uix in pacto pristino fuerunt, itaque, ut puto, aliquid praemii iam debeor. sed ‘tempus tertium omnia soluit’ ut pater meus dicere solebat, et nescio quomodo non puto me recusaturum esse rem. fortasse fortunae meae credere coepi magis quam in antiquis diebus solebam” – significauit uer prius antequam domo sua profectus est, quod saecula abhinc esse uisum est – “sed nihilominus puto me statim iturum et inspecturum esse, ut rem perficiam. nunc, quis mecum uenit?”
chorum uoluntariorum non exspectabat, itaque non frustratus est. Filius atque Kilius incommodi uisi sunt et in uno crure stabant, sed ceteri se condicionem accipere non simulabant – praeter senem Balinum, uigilem, qui hobbito aliquantum amicus fuit. qui dixit se saltem introiturum esse et porro fortasse paulum secundum uiam, ut paratus auxilium uocet, si necesse sit.
plurima, quae pro nanis dici possunt, sunt illa: in animo habuerunt Bilboni pro officiis eius pecuniam liberalissime soluere; tulerant eum ad gerendum pro se opus foedum, neque curauerunt miserum salaputium gerere id, si posset; sed omnibus uiribus se contendissent ad illum liberandum a molestia, si ille in ea fuisset, sicut in causa Trollorum fecerant in initio facinorum audacium antequam illis fuerunt ullae rationes propriae gratias illo habendi. id est: nani non sunt heroes, sed quasi ratiocinatores qui pretium pecuniae bene aestiment; alii sunt callidi atque perfidiosi atque satis mali; alii non sunt, sed satis decentes sicut Thorinus atque Comites, si tu nimium non exspectas.
post eum stellae in caelo pallido cum nigrore obserato emergebant cum hobbitus per ianuam incantatam reptauit et furtim in montem ingressus est. iter fuit multo facilius quam ille exspectauerat. hic nec aditus gobelinourm nec antrum durum Dryadum-Siluestrium fuit. hic fuit meatus a nanis in summo diuitiarum eorum atque artium factus: rectus sicut regula, solis lateribusque planis, in decliui immutabili tendens usque ad finem nescio quem longe absentem in tenebris infra.
paulo post Balinus Bilboni “feliciter tibi!” dixit et stetit ubi lineamentum hebes ianuae etiam uidere potuit, et, propter iocum imaginum uerborum